بخش ششم
بخش ششم (آخرین راه کار درست نویسی «ی» ها
(دسته دوم) درست نوشتن«ی» ها به رویت سه نوع تلفظ:
طبق سنت گذشته(نوشتاری - دستوری)در جملات و متن های خویش اگر از «ی» های «معروف» و «مجهول» را که سه نوع تلفظ دارند، به کار ببریم چندان مشکلی ایجاد نمی گردد. اما در شعری که ساختار « معانی» آن لبریز از قاعده‌ی «بدیع و بیان» است، مطابق گذشته اگر رفتار کنیم؛ برداشت ها و تحلیل های خواننده گان دچار نقض و یک نوع « پارادوکس» خواهند بود.
روی همین دلیل در چهار مقاله‌ی قبلی پیرامون معرفی«ی» های «مضاف و مضاف الیه»، «نکره»، «وحده»، «نسبتی»، «خطابیه»، «تعجب»، «پسوندی»، «قیدی تاکید» و «مصدری» روشنی انداختم و بخاطر درست نویسی و شناخت «ی» ها در مختوم واژه گان سه راهکار مشخص را پیشنهاد کرده بودم.
اما درین مقاله که حاصل چندین ماه تحقیق و مطالعه ام بود، آخرین راه کاری را معرفی می نمایم که بر اصول واقعی تلفظ و ماهیت وجودی آنها استوار است.
1- کاربرد «ی» های معروف،شغلی، خطابیه،نسبتی،تعجب، پسوندی، قیدی و مصدری و دیگر «ی» ها مطابق تلفظ بسیط در نبشتن.
کاربرد در وسط واژه
با تلفظ این «ی» در وسط قبل از آمدن «ی» واج قبلی «کسره» میگیرد.
مثال: استعمال «ی» معروف در وسط واژه : شِیر، پِیر، تخمِیر، تدبِیر، رفِیق، حمِید.( شِیر تُرش کرد؛ بی پِیر مرو تو در خرابات...)
کاربرد در آخر واژه
تلفظ واژه ها بامختوم تمام حروف بدون واو، ی، الف و (ه) غیر ملفوظ—با درج «کسره» در واج قبل از«ی»
مثال: استعمال «ی» معروف در آخر واژه ها: آسمانِی، بیرونِی، غنِی، صفِی، فخر رازِی.
-ذره مردِی در احمد ندیدم؛ دیروز هوا طوفانِی بود. فرشته های آسمانی(یعنی فرشته از آسمان)؛ رنگ ارغوانی.
تلفظ واژه ها با مختوم «الف»، «واو» و « ها»
تلفظ با مختوم «الف»
تلفظ با مختوم الف دراخیر واژه—با درج دو«ی» ولی «ی» اول کسره دار، درست می باشد.
مثال: آشنایِی با او دشوار است، کشور آبایِی من، امیر علی شیر نوایِی.
تلفظ با مختوم «واو»
تلفظ واژه با مختوم واو - - با درج دو«ی» ولی«ی» اولی کسره دار، درست می باشد.
مثال: امواج رادیویِی، دروه دانشجویِی، از هم سویِی با او در هراسم(یعنی در یک طرف بودن با فلان در هراسم).
تلفظ با مختوم«ها»
تلفظ واژه با مختوم غیر ملفوظ«ها» دو نوع اند
اول- واژه با مختوم غیر ملفوظ -- با درج الف و «ی» درست است با تلفظ بسیط درست است.
مثال: احمد زیاد خنده اِی است،(یعنی احمد مرد خنده روی است) او فرزه اِی کجا می روی؟(یعنی او از فرزه است.)
نوت: در زبان عربی به جای «ی» بسیط «وی» استفاده میکنند؛ مانند: «گنجوی» در حالی که باید در فارسی «گنجه اِی» بنویسیم که این نوع دوم درست است.
دوم- با درج حرف «گ» و «ی» بسیط.
مثال: مرغ خانه گی خوب تخم میدهد، در دنیا مردانه گی نمانده است.
2- کاربرد«ی» های نکره، وحدت و امثال آن مطابق تلفظ در نبشتن
شیوه نوشتاری: واژه های که به «ی» نکره- وحده و دیگر«ی» های که مطابق همین تلفظ ادا می گردند، حرف «ی» را به صورت ساده باید بنویسیم.
کابرد در وسط واژه
مثال:شیر درنده، سرباز دلیر، زیر آسمان. پنیر، آویزان، تیزاب و بیگانه...
کاربرد در آخر واژه
تلفظ واژه ها با مختوم تمام حروف بغیر از «واو»، «الف» ، «ی» و «های» غیر ملفوظ- - با درج یک«ی» درست است.
مثال : کتابی،( یک کتاب) شبی یک تومان(شب یک تومان)، مردی(یک مرد)، کاری نکردم که بازپرس شوم...
تلفظ با مختوم «الف»
تلفظ با مختوم «الف» در آخر واژه - - با درج دو «ی»، درست می باشد.
مثال: آشنایی که جرئت نداشت، پایی که آبله داراست، صدایی شنیده بودیم. آشنایی که دل نرنجد ؛ نایی بزن که مست شویم.
تلفظ با مختوم «واو»
تلفظ با مختوم «واو» در آخر واژه با درج دو «ی» درست می باشد.
مثال : آهویی را دیدم، رادیویی بود رنگش سبز، عجب بویی بود...
تلفظ با مختوم «ی»
تلفظ با مختوم «» در آخر واژه با درج « الف و ی»درست می باشد.
مثال: عجب می ای بود، (در پیاله می ام را بریز)؛ عجب فرنی ای بود، عجب شَی ای بود؟|اصطلاح پسران کابل، به مجرد دیدن دختر زیبا| یعنی ( دختر فوق العاده زیبا بود).
تلفظ با مختوم« ها»
تلفظ «های» غیر ملفوظ در آخر واژه با درج «الف و ی» درست میباشد.
مثال: خانه ای، شانه ای، افسانه ای، عجب خنده ای..
3- نبشتن «ی» باواج فتحه(زبر) مطابق تلفظ آن
شیوه نوشتاری: استعمال این نوع «ی» حرف(واج) قبلِی آن با فتحه(زبر) است. در واژه های که موارد استعمال کم دارند و از این «ی» ها در اوسط دارند، استفاده گردد اما اگر این «ی» ها در آخر هر واژه ای که می آید حتمی است که واج قبلی را با فتح نمایش داد.
کاربرد در وسط واژه
مثال: نَیرنگ، بَیرق، بَیاض گردن و...
کاربرد در آخر واژه
مثال: اندر پَی ما بود، شَی مورد نیاز، سُر و لَی، شاهپرَی، لالَی...
4- کاربرد «ی» ملکی در مضافات مطابق تلفظ «ی» نکره و ملکی قیدی و غیره مطابق«ی» های نکره ای و کاربرد و تلفظ «ی» ملکی در اختیارات شاعری.
مضاف و مضاف الیه با مختوم حروف ملفوظ—درج «کسره» تلفظ، آن مطابق «ی» نکره می شود، درست میباشد.
مثال: دستِ من؛ کتابِ معلم، عطرِ دلکش...
تلفظ با مختوم «ها»
مضاف و مضاف الیه با مختوم غیر ملفوظ«ها» با درج یک «ی» نیم فاصله درست می باشد اما تلفظ آن مطابق اختیارات شاعری آنرا بلند یا کوتاه تلفظ می توان کرد.
مثال: خانه‌ی من، افسانه‌ی دل، گربه‌ی سیاه ...
تلفظ با مختوم «الف»
مضاف و مضاف الیه با مختوم «الف» با درج یک«ی» نیم فاصله درست است؛ اما مطابق اختیارات شاعر بلند و کوتاه تلفظ می گردد.
مثال: آشنای احمد، استغنای دل، کام و صهبای من...
تلفظ با مختوم «واو»
مضاف و مضاف الیه با مختوم «واو» با درج یک «ی» نیم فاصله درست است؛ اما مطابق اختیارات شاعری بلند و کوتاه تلفظ می گردد.
مثال: آهوی دل، سوی تو، بوی عطر...
تلفظ با مختوم «ی»
مضاف و مضاف الیه بامختوم خود «ی» با درج یک «یِ» کسره دار. درست است، اما مطابق اختیارات شاعری آن را می توان بلند یا کوتاه تلفظ کرد.
مثال: میِ ناب، گرمیِ دل، حامیِ من، پایِ دل، نایِ شکسته، وادیِ حیرت..
قطره بقایی
منابع آگاهی :
- دستور زبان اثر داکتر جواد شریعت
- دستور زبان صفحه دهخدا
- دستور زبان صفحه معین
- نحو زبان در تاریخ بیهقی
- صفحه یوتیوب داکتر نوید حلمی
- دستور زبان فارسی داکتر سیروس شمسیا
- دسترو زبان صادقی و ارژنگ
- دستور حرف و ربط اثر خلیل خطیب
لینک های انترنتی:
- دستور زبان سایت ویکی پیدیا
